Bodemzorg: meten is weten

Stad Brugge vindt een gezonde omgeving en een gezonde bodem heel belangrijk. In een deel van de wijk Christus-Koning is de aanwezigheid van cyanide in de bodem tot op vandaag een mogelijke bron van ongerustheid. De Stad vindt het belangrijk dat de bewoners goed geïnformeerd zijn over hun leefomgeving.

Daarom bood de Stad de mogelijkheid aan de bewoners/gebruikers/eigenaars in een gedeelte van de wijk Christus-Koning om een staalafname van de bovenste grondlaag te laten doen. Dit bodemstaal werd dan geanalyseerd op de aanwezigheid van cyanide. De meest relevante zone voor de volksgezondheid is immers de toplaag van de bodem waarop gespeeld en getuinierd wordt?

Het boorstaal werd enkel genomen in onverharde bodem, met andere woorden op de locaties met een tuintje. Staalafname in verharde oppervlakte was niet mogelijk.

Het project

Afbakening onderzoeksgebied

De staalafnames en analyses vonden plaats in het gebied afgebakend door:

  • de Scheepsdalelaan, tussen de Houtkaai en de Leopold I-laan – (onpare kant);
  • de Leopold I-laan (pare kant);
  • de Maria van Bourgondiëlaan, tussen de Leopold I-laan en de Houtkaai;
  • de Houtkaai.

De bewoners, gebruikers en eigenaars wonend in dit gebied of er eigenaar zijn van een pand ontvingen hierover een brief in de brievenbus met meer info. Niemand was verplicht om een bodemanalyse te laten doen. Ze kregen hiertoe eenmalig de kans.

Wie kon zich kandidaat stellen voor een bodemanalyse

Men kwam in aanmerking voor de gratis bodemanalyse:

  • als de woning over een onverhard terrein beschikt (voor- of achtertuin of zijkant);
  • wie in een appartement woont kon zich ook kandidaat stellen als er bij het appartement een onverharde tuin is (met andere woorden: als men op het gelijkvloers woont of op een verdieping en toegang heeft tot de tuin).

Wie kwam niet in aanmerking voor een gratis bodemanalyse:

  • als men in een pand woont met enkel verharde terreinen (terrassen, (voor)tuinen in asfalt of tegels);
  • als men in een appartement woont op het eerste verdiep of hoger (en geen toegang heeft tot de tuin).

Zowel de bewoners en gebruikers als de eigenaars (niet-bewoners) konden zich kandidaat stellen. Als de eigenaar niet-bewoner zich kandidaat stelde, dan bracht de eigenaar de huurder hiervan op de hoogte, en omgekeerd. Zo werden dubbele aanvragen voor hetzelfde pand vermeden.

Inschrijvingstermijn is afgelopen

Wie geïnteresseerd was in deze bodemanalyse kon zich inschrijven tot 22 december 2021. Van de ingeschrevenen waren er 148 die in aanmerking kwamen voor staalafname en analyse binnen het afgebakende gebied.

Zekerheid op een staalafname na inschrijving

Het College van Burgemeester en Schepenen gaf alle ingeschrevenen de kans om deel te nemen. Dus als men zich kandidaat stelde voor een staalafname bij een pand binnen het gebied, werd men effectief gecontacteerd voor deelname.

Timing bodemanalyse

De afname van de bodemstalen gebeurde bij goede weersomstandigheden tussen eind januari en maart 2022. De staalafname nam ongeveer 20 minuten in beslag.

Toestemming

Door deel te nemen aan het project stemde men er mee in dat de informatie van de cyanidemeting gedeeld mag worden, bijvoorbeeld met de OVAM (Openbare Afvalstoffen Maatschappij). Deze staalafname is voor alle duidelijkheid geen volledige en officiële bodemanalyse. Het is enkel een indicatieve meting van de cyanide in de toplaag van één specifieke plaats in de tuin (moestuin, kippenren, …).

Als er onverwachts toch een hoge cyanideconcentratie zou aangetroffen worden (boven de bodemsaneringsnorm), dan bekijkt de Stad in overleg met de OVAM wat de mogelijke volgende stappen zijn en of een uitgebreider bodemonderzoek noodzakelijk is.

Een historische verontreiniging

Op het terrein aan de Scheepsdalelaan, op de hoek met de Scheepsdalebrug, werd in de periode van midden 1800 tot ongeveer 1950 een gasfabriek uitgebaat door de familie Desclée de Brouwer. Deze uitbating heeft jammer genoeg sporen nagelaten in de ondergrond met een historische bodemverontreiniging met onder andere cyanide als gevolg.

Op de site voerde een erkend bodemsaneringsdeskundige een beschrijvend bodemonderzoek uit, waarbij de bodemverontreiniging en de omvang ervan in kaart zijn gebracht. De opvolging hiervan, het opstellen van het bodemsaneringsproject en de effectieve sanering gebeuren in opdracht van Fluvius, de huidige eigenaar van het terrein. De OVAM, bevoegd voor bodemverontreiniging, heeft een bedrijfsspecifieke overeenkomst afgesloten met Fluvius. Dergelijke overeenkomst werd ook afgesloten voor andere gassites in Vlaanderen.

De bodemsaneringswerken zullen starten eenmaal Fluvius de site heeft verlaten, waarbij de verontreiniging dan ook ineens van onder de bestaande gebouwen en infrastructuur kan verwijderd worden. Fluvius is momenteel nog op zoek naar een nieuwe locatie. De Stad heeft er bij Fluvius op aangedrongen om zo snel als mogelijk werk te maken van de sanering van deze historische verontreiniging.

Vaststellingen

Op de openbare weg was er in de directe nabijheid van de site van de oude gasfabriek recent een probleem met de aanwezigheid van cyanide in het grondwater. Een doorboorde riolering ter hoogte van het kruispunt Scheepsdalelaan/Leopold I-laan moest hersteld worden. Voor deze grondwerken moest er grondwater weggepompt worden om de werkzaamheden in een droge ondergrond te kunnen uitvoeren. Voor deze herstellingswerken aan de riool werden daarom vanuit de stad bijkomende maatregelen opgelegd. De aannemer moest het opgepompte grondwater zuiveren om te vermijden dat de cyanide uit het grondwater in het milieu verspreid werd. Deze verontreiniging bevond zich in de directe invloedssfeer van de verontreiniging van de oude gasfabriek.

Een ander gekende bodemverontreiniging op het openbaar domein in de wijk Christus-Koning is deze in de Karel De Floustraat. In 2012 trof men bij graafwerken tijdens de heraanleg van de straat blauwkleurige grond aan. Dit wees op de aanwezigheid van cyanide in de diepere ondergrond. Deze verontreiniging is ondertussen gesaneerd. De verontreiniging in de bodem was vooral aanwezig ter hoogte van de openbare weg. Naast het openbaar domein, moest ook één tuintje gesaneerd worden. De oorzaak van deze verontreiniging is hoogst waarschijnlijk de aanvoer van gronden in de jaren 1800 - 1900 naar de Karel de Floustraat voor de ophoging van de wegenis.

Als er cyanide in de bodem zit, waar bevindt deze zich dan meestal?

Als er cyanide aanwezig is, dan zit die doorgaans diep in de bodem (dieper dan één meter onder de grond) of in het grondwater (in een zone vastgesteld door de bodemsaneringsdeskundige rond de site van de oude gasfabriek). Volgens de OVAM is er, in geval van de aanwezigheid van cyanide, geen probleem voor de volksgezondheid, zolang er geen werkzaamheden op deze diepte gebeuren en er geen grondwater opgepompt wordt. De meest relevante zone voor de volksgezondheid is de toplaag van de bodem waarop gespeeld en getuinierd wordt, en daar verwacht de OVAM, op basis van de beschikbare informatie, geen problemen.

De staalafnames

150 burgers schreven zich in voor het project ‘Meten is Weten’. Er stelden zich weliswaar meer mensen kandidaat voor dit onderzoek maar enkele adressen van zij die zich inschreven, lagen buiten de afgebakende zone. Sommige mensen namen uiteindelijk toch niet deel. In een aantal gevallen kon er geen staalafname gebeuren omdat de tuin verhard was.

De locaties voor de staalafnames lagen verspreid over de ganse zone.

Zowel bewoners, eigenaars en gebruikers van de ganse zone bleken geïnteresseerd om deel te nemen. Daarom werd dan ook geopteerd om alle ingeschrevenen de mogelijkheid te bieden om een staal te laten nemen in de tuin. Zij krijgen dan ook de resultaten voor de tuin waarvoor ze inschreven.

Finaal werd op 140 plaatsen een staal genomen. De medewerkers van het stadslabo namen dit bodemstaal op dezelfde manier als een bodemsaneringsdeskundige dit zou doen, met een daarvoor bestemde grondboor, volgens de standaardprocedure.

De staalafnames gebeurden op 3 verschillende dagen in 2022 (op een dag in januari, één in februari en één in maart).

De analyse en de resultaten

De bodemstalen werden geanalyseerd op de parameter cyanide door een erkend labo. Zowel de parameter vrije cyanide als totaal cyanide werden onderzocht. De stad heeft de resultaten van de analyses ontvangen en bekeken. Deze resultaten werden samen met de OVAM overlopen.

Wat zijn de resultaten?

In geen enkel geval werd een overschrijding van de bodemsaneringsnorm* vastgesteld. Voor alle gemeten tuinen geldt dus dat sanering niet aan de orde is en dat men er zonder beperking van de tuin kan genieten. Dit is goed nieuws voor alle deelnemers, gezien de historiek rond cyanide in deze zone en de bezorgdheid van de bewoners.

Uit de resultaten blijkt dat op 136 van de 140 meetlocaties de gemeten waarde aan vrije cyanide bovendien niet hoger is dan de zogenaamde richtwaarde**. Dit betekent dat er voor 97% van de tuinen zelfs geen verder onderzoek geadviseerd wordt bij grondverzet op basis van deze cyanide-metingen.

Voor de 4 tuinen met licht verhoogde waarden (iets hoger dan de richtwaarde voor vrije cyanide, maar beduidend lager dan de bodemsaneringsnorm) gelden enkel bepaalde adviezen in het geval de bodem uitgegraven en naar een andere locatie vervoerd wordt (grondverzet). De 4 betrokken deelnemers werden ondertussen afzonderlijk gecontacteerd met meer uitleg.

De deelnemers aan het onderzoek, die geïnteresseerd zijn in de analyseresultaten van het bodemstaal van hun eigen pand, kunnen de dienst klimaat en milieu van de Stad Brugge hiervoor contacteren: via e-mail: klimaatenmilieu@brugge.be of telefonisch 050 47 53 80 (tijdens de kantooruren).

Betekenis ‘richtwaarde’ en ‘bodemsaneringsnorm’

  • De bodemsaneringsnorm geeft aan dat vervuiling in de bodem vanaf een bepaalde   hoeveelheid risicovol kan zijn voor de mens of het milieu: wat dus in geen enkele tuin het geval is. De norm houdt rekening met de kenmerken van de bodem en het bodemgebruik.
  • De richtwaarde geeft het gehalte van verontreinigende stoffen of organismen op of in de bodem weer dat toelaat dat de bodem al zijn functies kan vervullen zonder dat enige beperking moet worden opgelegd.

Tips bij werken in de tuin

Net zoals dit voor iedereen het geval is, geeft de OVAM nog volgende tips mee

  • Was na het werken in de tuin je handen.
  • Was groenten uit de tuin altijd goed of schil ze.
  • Bekijk de tips uit de praktijkgids op www.gezonduiteigengrond.be die voor alle groentetuinen nuttig zijn.
     

Goed om te weten …

De staalafname en analyse maken geen onderdeel uit van de procedure van een officieel bodemonderzoek (oriënterend of beschrijvend bodemonderzoek) zoals bepaald in de bodemwetgeving. Het resultaat van de staalafname is met andere woorden indicatief. Dit resultaat zegt enkel iets over de meetwaarden van cyanide en doet geen uitspraak over andere mogelijke stoffen in de bodem. De resultaten geven ook geen informatie over de bodemsamenstelling in de diepere ondergrond.

Deze metingen en analyses worden niet individueel vermeld in de databank van de OVAM. Dit betekent dat wanneer een bodemattest wordt aangevraagd voor de onderzochte adressen, de resultaten van dit indicatief bodemonderzoek niet worden vermeld op het bodemattest dat de OVAM aflevert.

Veelgestelde vragen

Wat is de grootte van het boorgat?

Het boren gebeurt met een speciale grondboor. Het gat is maximaal 30 cm diep en 10 cm breed.

Hoe lang duurt een staalafname?

Het totale bezoek voor een staalafname neemt een 20-tal minuten in beslag.

Is er een risico bij een staalafname?

Neen. De staalafname brengt geen gevaar voor de gezondheid met zich mee. De staalafname gebeurt door medewerkers van het labo van de Stad Brugge volgens de standaardprocedure.

Dragen de personen die de staalafname doen beschermende kledij?

Neen, zij die de staalafname doen, dragen gewone kledij.

Kan er schade ontstaan aan het gazon door de staalafname?

Een staalafname hoeft niet in het gazon te gebeuren, maar kan ook bijvoorbeeld in een border.

Als de staalafname in het gazon gebeurt, zal dit heel plaatselijk even te zien zijn. Na korte tijd groeit het gras opnieuw aan.

Wordt er een onderscheid gemaakt tussen een moestuin of een siertuin?

Als er een moestuin aanwezig is, dan gebeurt de staalafname bij voorkeur in de moestuin.

Wat kost de staalafname en de bodemanalyse voor de bewoner/eigenaar?

De bewoner/eigenaar moet niets betalen voor de staalafname en de bodemanalyse. De stad draagt de kosten voor beide ingrepen.

Wat gebeurt er als er cyanide gevonden wordt in het bodemstaal en de bodemsaneringsnorm overschreden wordt?

Indien blijkt dat er verhoogde waarden aan cyanide gevonden worden, dan wordt de betrokken bewoner/eigenaar daar zeker over ingelicht en wordt er samen met de OVAM gekeken welke stappen moeten genomen worden.

Als de concentratie lager is dan de bodemsaneringsnorm, dan zal er normaal geen verdere actie nodig zijn.

Worden de bewoners/eigenaars op de hoogte gebracht van de resultaten?

Na de staalafname, analyse en interpretatie van de resultaten van het bodemstaal uit de tuin wordt de betrokken bewoner/eigenaar op de hoogte gebracht via e-mail of brief. Dit zal voor de zomer van 2022 gebeuren.

Kan zowel de eigenaar als de bewoner/gebruiker zich kandidaat stellen?

Ja, dat kan. Als de eigenaar niet-bewoner zich kandidaat stelt dan brengt de eigenaar de huurder op de hoogte dat hij zich kandidaat heeft gesteld, en omgekeerd. Zo vermijden we dubbele aanvragen voor hetzelfde pand.

Is er verplichting tot deelname?

Neen, men is niet verplicht om aan dit onderzoek deel te nemen. De Stad biedt deze mogelijkheid aan.

Kun je als bewoner/eigenaar zelf bepalen waar je de staalafname wenst: voortuin, tuin achteraan, tuin zijgevel?

Men mag een voorkeur uitspreken. De definitieve keuze gebeurt door het team dat de staalafname doet.

Waarom komt men nu plots met dit onderzoek voor de dag? Moeten we ons zorgen maken?

Neen, men hoeft zich geen zorgen te maken. De Stad biedt deze mogelijkheid tot staalafname aan, als dienst aan de bewoners die mogelijks bezorgd zijn. Het is een gelegenheid om de toplaag van de tuin te laten onderzoeken op de aanwezigheid van cyanide.

Waarom vinden de staalafnames plaats in dit gebied?

In dit gebied zijn er in het verleden een paar voorvallen geweest waarbij de aanwezigheid van cyanide werd ontdekt en waar er mogelijks bezorgdheid over is. Lees meer hierover op deze website bij ‘Bodemzorg in Christus-Koning: Meten is weten’ – een historische verontreiniging.

Moet je als bewoner/eigenaar thuis zijn als er een staalafname gebeurt?

Iemand moet aanwezig zijn om de onderzoeker toegang te geven tot de tuin. Deze persoon blijft ook aanwezig tijdens de staalafname. Dit mag ook een familielid of buurman zijn, mocht de bewoner/eigenaar verhinderd zijn.

Waarom gebeurt er geen staalafname van de onverharde grond van elk pand?

De bewoners/eigenaars maken zelf de keuze of ze al dan niet willen deelnemen en een bodemstaal willen laten analyseren.

Waarom worden er geen stalen afgenomen in verharde tuinen, opritten ?

Het boren gebeurt enkel in de onverharde bodem. Het doel van deze metingen is om burgers extra bevestiging te kunnen geven over de veiligheid van het spelen en het kweken van eigen voedsel in de tuin.

Wie doet die staalafname?

Deze gebeuren door medewerkers van het Brugse stadslabo die werken volgens de standaardprocedure.

Hebben de personen die de staalafname doen een legitimatiebewijs?

Ja, de personen kunnen hun identiteit bewijzen door middel van een legitimatiebewijs. Zij vragen enkel toegang tot de plaats waar de staalafname moet gebeuren.

Wat zijn de verschillende stappen in deze aanpak?

  •  
    • De geïnteresseerde bewoners/ eigenaars schrijven zich in en stellen zich kandidaat voor een bodemanalyse.
    • De geselecteerden worden op de hoogte gebracht van de datum van de staalafname. Wie niet geselecteerd is, wordt ook op de hoogte gebracht.
    • Op de dag van de staalafname komt een medewerker langs om de staalafname uit te voeren.
    • De stalen worden naar het labo gebracht dat erkend is voor de analyse op cyanide.
    • Het labo analyseert het bodemstaal en laat de resultaten weten aan de betrokken stadsdienst.
    • De stadsdienst interpreteert de resultaten en maakt de resultaten bekend aan de bewoner/eigenaar.

Wat gebeurt er met de resultaten van het onderzoek?

De bewoner/eigenaar wordt op de hoogte gebracht van de analyseresultaten. De resultaten van alle staalafnames worden uitgewisseld, bijvoorbeeld met de OVAM en geëvalueerd (indien er een verhoogde cyanide-waarde wordt vastgesteld). In overleg met de OVAM wordt bekeken of en welke verdere stappen er moeten genomen worden indien de concentratie aan cyanide hoger is dan de bodemsaneringsnorm. Mogelijk wordt een bodemsaneringsdeskundige aangesteld, indien het nodig is om verder bodemonderzoek te doen.

De resultaten van de analyses zullen eventueel openbaar gebruikt worden (bijvoorbeeld onder de vorm van een kaart van de wijk waarbij met een kleurencode de punten aangeduid worden waar de staalafnames uitgevoerd zijn) steeds zonder vermelding van naam en adres.

Wat doet de Stad bij wegwerkzaamheden?

De Stad analyseert in elk geval altijd de bodem op vervuiling, en dus ook op cyanide, bij wegwerkzaamheden met grondverzet (de grondverzetsregeling legt vast wat er moet gebeuren als er wegwerkzaamheden zijn en hoe de bodemmaterialen kunnen gebruikt worden).

Waarom wordt het bodemstaal op cyanide geanalyseerd?

De aanwezigheid van cyanide is (naast teer) een typisch fenomeen in geval van bodemverontreiniging op en soms rond de terreinen van oude gasfabrieken. Dit is niet alleen in Brugge zo maar ook in de omgeving van andere gassites in Vlaanderen.

Enkel de aanwezigheid van cyanide wordt in het bodemstaal onderzocht. Er worden geen andere parameters onderzocht.

Welke waarde heeft deze staalafname en analyse?

De staalafname en analyse maken geen onderdeel uit van de procedure van een bodemonderzoek (oriënterend of beschrijvend bodemonderzoek) zoals bepaald in de bodemwetgeving. Het resultaat van de staalafname is indicatief. Wel gebeurt de staalafname met een boor die gebruikt wordt voor bodemonderzoeken op dezelfde wijze als een bodemsaneringsdeskundige dit zou doen (volgens de standaardprocedure). Het labo dat de analyse doet is erkend voor de parameter cyanide. Deze meting heeft geen juridische waarde en de Stad draagt geen aansprakelijkheid met betrekking tot de juistheid van de analyses.

De resultaten van de metingen worden niet individueel vermeld in de databank van de OVAM. Dit betekent dat, wanneer een bodemattest wordt aangevraagd voor de onderzochte adressen, de resultaten van dit indicatief bodemonderzoek niet vermeld worden op het bodemattest dat de OVAM aflevert.

Stel dat er cyanide in het bodemstaal zit, moet de bewoner/eigenaar zijn grond saneren en opdraaien voor de kosten?

Op vandaag zijn er geen indicaties dat er een probleem is. De staalafname gebeurde in de toplaag van de bodem. Er werd geen bodemstaal genomen van de diepere ondergrond.

Bij de start van de campagne was het de bedoeling om, indien zou blijken uit de resultaten van de analyses dat er verhoogde waarden aan cyanide gevonden werden in de bodem (hoger dan de bodemsaneringsnorm), met mogelijks verontreiniging door cyanide, dat dan in overleg met de OVAM bekeken zou worden welke stappen konden genomen worden.

Meer info

Iets fout of onduidelijk op deze pagina?

Laat het ons weten

Volg ons op sociale media