8
nov
2023
De Openbare Bibliotheek Brugge heeft een fragment aangekocht van de Rijmbijbel van Jacob van Maerlant. Dankzij de aankoop verwerft de Brugse bibliotheek een waardevolle getuige van dit Middelnederlandse meesterwerk van een auteur die opgroeide in het Brugse.
Op dinsdagavond 21 november kun je het fragment bekijken in de leeszaal van Hoofdbibliotheek Biekorf, tijdens een voordracht van Bram Caers, co-redacteur van het recent verschenen boek De Rijmbijbel van Jacob van Maerlant. Het oudste geïllustreerde handschrift in het Nederlands. Schrijf hier in voor deze voordracht.
Het handschrift maakt nu deel uit van de erfgoedcollectie van de bibliotheek, waar het in de beste omstandigheden wordt bewaard, ter beschikking wordt gesteld voor onderzoek en wordt geïntegreerd in de uitgebreide publiekswerking.
Over de Rijmbijbel
Jacob van Maerlant voltooide in 1271 in Damme zijn Rijmbijbel, een Bijbelbewerking aangevuld met een relaas over de ondergang en verwoesting van Jeruzalem. Hij schreef het werk in het Middelnederlands, waardoor de Bijbelverhalen voor het eerst toegankelijk werden voor een lekenpubliek dat geen Latijn kende. Zijn pionierswerk was niet zonder risico. In de 13e eeuw was religieuze literatuur in de volkstaal ongebruikelijk en controversieel.
Maerlant kreeg kritiek van de geestelijkheid, maar zijn werk kende toch een groot succes en werd wijd verspreid. Vandaag de dag zijn vijftien complete handschriften en zo’n vijftig fragmenten gekend van de tekst. Daarvan bevond er zich vóór de aankoop slechts één fragment in Vlaanderen, in de Boekentoren in Gent. Nochtans is Jacob van Maerlant een van de grote namen in de canon van de Nederlandstalige literatuur. Al in de 14de eeuw werd hij de ‘vader van alle Nederlandstalige schrijvers’ genoemd door de Antwerpse dichter Jan van Boendale.
Over Jacob van Maerlant
Dankzij de aankoop bevindt er zich weer een handschrift van de Rijmbijbel in de geboortestreek van deze belangrijke auteur. Maerlants geboortejaar en geboorteplaats zijn niet precies bekend, maar zijn taalgebruik en vroege geschiedenis wijzen erop dat hij werd geboren in Brugge of de regio rond Brugge. Vermoedelijk werd hij omstreeks 1240 opgeleid aan de kapittelschool van Sint-Donaas in Brugge.
Na een periode als koster in Zeeuws-Vlaanderen, vestigde hij zich rond 1270 weer in zijn geboortestreek, in Damme. Daar schreef hij zijn twee meest populaire werken, de Rijmbijbel en Der naturen bloeme. Voor die werken gebruikte hij encyclopedieën en andere wetenschappelijke bronnen, die hij vermoedelijk raadpleegde in de abdijen van Ten Duinen en Ter Doest. Het leeuwendeel van deze abdijboeken wordt vandaag in de Openbare Bibliotheek Brugge bewaard. Tussen deze boeken, die Maerlant misschien zelf heeft beroerd, zit het Rijmbijbel-fragment dus helemaal op zijn plaats.
Aangekocht bij bij veilinghuis Christie’s
Het vroeg-veertiende-eeuwse fragment dat de Openbare Bibliotheek Brugge bij veilinghuis Christie’s kon aankopen is weliswaar klein, maar bevat boeiende stukken tekst. Zo verwijst Maerlant in het tekstfragment naar een eerder werk van zijn hand, de Historie van Troyen, in de regels: ‘so was / Troyen verloren als ict las / dat ic hier voren in Dietsche dichte / hoe ment verloes ende hoe ment stichte’ (Zo ging Troje ten onder, zoals ik eerder in het Middelnederlands dichtte over de ondergang en stichting).
Een andere passage gaat over de beroemde rechter Samson, die zijn kracht ontleent aan zijn hoofdhaar (‘sal hi niet doen sceren sijn haer’). Samson verslaat met zijn blote handen een leeuw: ‘den leeuwe scordi (…) / ghelijc alst ware .i. lam’ (hij verscheurde de leeuw alsof het een lam was). Wanneer hij later terugkomt, ziet hij dat er een bijennest in de muil van de leeuw is gegroeid: ‘Der vant hi .i. vreemde doen / ints leeuwen mont broeden bien!’
Voordracht over de Rijmbijbel op dinsdag 21 november
Deze bijzondere aanwinst wordt op dinsdagavond 21 november voorgesteld in de leeszaal van Hoofdbibliotheek Biekorf. Het fragment wordt tentoongesteld samen met enkele andere prominente Middelnederlandse werken in de collectie van de Openbare Bibliotheek Brugge. We gaan dieper in op het oeuvre van Maerlant, de geschiedenis en het belang van de Rijmbijbel tijdens een voordracht van Bram Caers, co-redacteur van het recent verschenen boek De Rijmbijbel van Jacob van Maerlant. Het oudste geïllustreerde handschrift in het Nederlands. Bram Caers doceert Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit Leiden en is ook als vrijwillig medewerker verbonden aan de KBR (Brussel).